•••

Soms gebeurt het dat een onderwerp zich als het ware bij je opdringt. Vrienden met wie ik sprak over hoe je nu over de relatie Vader, Zoon en Heilige Geest kan denken, zagen zij het als een hiërarchie met God de Vader aan het hoofd. Gelijktijdig las ik een artikel met dezelfde strekking. Opgegroeid met de Nederlandse geloofsbelijdenis, had ik een ander idee. ‘Schrijf daar eens wat over’ was vervolgens de uitnodiging.

Na teruglezen van een paar boeken en de geschiedenis van de geloofsbelijdenissen kwam ik tot de conclusie dat dit toch wel een gevaarlijk onderwerp is. De geloofsbelijdenis van Nicea kwam, onder druk van keizer Constantijn die eenheid van geloof wilde, in het jaar 325 tot stand om afstand te nemen van christenen die anders naar Christus Jezus keken. De eerste grote kerkscheuring tussen de Rooms-Katholieke kerk en de Oosters-Orthodoxe kerk draaide onder meer om de rol van de Heilige Geest. Er is, voor zover ik kan nagaan, geen enkel christelijk kerkgenootschap dat geen mensen uit hun ambt of uit de kerk heeft gezet omdat zij de geloofsbelijdenis – met name op dit punt – niet van harte onderschreven. Dus een gevaarlijk onderwerp om iets over te schrijven.

Het woord drie-eenheid is in de Bijbel niet terug te vinden, het is een construct om het denken weer te geven over Vader, Zoon en Geest. De eerste kerkelijke geloofsbelijdenis is die van Nicea. De kerk toen en ook van nu is beïnvloed door het Griekse denken met name dat van Aristoteles. Hij maakte onderscheid tussen substantie en relatie. Substantie kan meestal aangeduid worden door een zelfstandig naamwoord zoals ‘steen’ of ‘boom’. Relatie is bijvoorbeeld ‘moeder’. De opstellers van de geloofsbelijdenis vonden het belangrijk om Vader, Zoon en Geest als substantie te beschrijven. Daarom is er sprake van drie personen. Met als gevolg dat er complexe redeneringen gemaakt moesten worden om uit te leggen dat die drie personen eigenlijk één zijn.

Er zijn ook andere uitleggingen van de relatie. Een daarvan is dat het niet handelt over personen maar over persona. Een term uit de klassieke oudheid die gebruikt werd door acteurs. Het masker dat ze droegen, beeldde een rol, een persona, uit. Ze konden dus meerdere rollen spelen door verschillende maskers te dragen. Deze uitleg komt dichter bij de Bijbel. Je zou kunnen zeggen dat God zich soms toont als Vader of Moeder, soms als Zoon of als broer, vriend of geliefde en soms als Geest. In de Hebreeuwse Bijbel is de naam van God Jahweh. Een naam die de verschillende bewoners van Israël aan hun God gaven. Dit bestaat uit de woorden Yod he vah ye die betekenen: vader, moeder, liefde en reproductie. In het Hebreeuws wordt het dan YHWH, uitgesproken als Jahweh. Kortom geen hiërarchie maar de wijze waarop God zich toont aan zijn volk. Oude kerkvaders en hun hedendaagse volgelingen beschrijven de drie-eenheid als een dans, de relatie is de dans.

Het formuleren van de drie-eenheid in een geloofsbelijdenis was en is een poging om alles wat christenen over God geloven in een beeld onder te brengen. Dit is uiteraard gebrekkig en ontoereikend. Hoe de samenhang precies is, blijft een mysterie. Het probleem ontstaat, zoals zo vaak, doordat een poging tot uitleg eindigt als dogma. Helaas brengen dogma’s scheiding.

Voor mij is het belangrijkste dat God relatie is. Bij relatie is er maar een woord dat echt past en dat is liefde. God is niet alleen relatie in zichzelf maar een relatie met alle mensen. Wij mogen een relatie hebben met God, sterker Hij wil een relatie met ons. Met jou en mij! Zo zijn we relatie.