•••

De leugen van het materialisme.

Het vorige artikel eindigde met de woorden: ‘Wij horen weer bij Hem en staan vrij voor God’.

De werkelijkheid waar we in leven lijkt zo anders dan deze bemoedigende boodschap. Ik zal proberen de tijd waarin we nu leven enigszins te duiden. Dit om de veranderingen die ontstaan zijn in het denken aan te geven en ook om aan te geven wat deze boodschap van Colossenzen nu betekent.

De Christenen in de eerste eeuwen stonden bekend om hun zorg voor de armen. Iets wat totaal onbekend was in de toenmalige Grieks-Romeinse wereld. Dat armen arm waren was hun eigen schuld dus waarom zou je die helpen?

Voor de kerk waren er al problemen vanaf het begin. Jezus werd vervolgd, zijn leerlingen werden vervolgd, de christenen werden vervolgd. Zoals Jezus al had voorspeld.

Totdat dit ineens stopte en het Christendom staatsgodsdienst werd. Niet Christus overwinnaar maar de keizer overwinnaar.  De kerk werd onderdeel van de macht en ging ook macht uitoefenen. Hiermee ging de boodschap van dienstbaarheid en geweldloosheid verloren.

Toen de kerk zich hier deels aan ontworstelde en ook actief werd op het gebied van wetenschap, kwam de verlichting. Toen de wetenschap zaken ontdekte die niet zo in de bijbel stonden, denk eens aan dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom, volgde verwijdering. De kerk probeerde door repressie de wetenschap in het gareel te krijgen maar dat lukte niet.

De wetenschap raakte los van de kerk. In navolging van Francis Bacon, algemeen beschouwd als de grondlegger van de moderne wetenschap, ging de wetenschap zich erop richten om de natuur volledig te doorgronden en zo aan zich te onderwerpen.

De overtuiging ontstond dat er niets anders bestaat dan materie. Wanneer we de materie kunnen doorgronden weten we hoe alles werkt en kunnen we het controleren en sturen. Materie kan je, volgens dit materialistisch denken, begrijpen als je weet hoe het is opgebouwd. Zo ontdek je dat materie is opgebouwd uit moleculen en atomen. Zo ontdek je dat alles wat leeft is opgebouwd uit cellen. Zo ook je hersenen. Vervolgens is de stap gemaakt dat alles wat je ervaart, een gevolg is van processen in je hersenen maar, in werkelijkheid niet bestaat. Alles wat niet meetbaar is, bestaat niet volgens de materialistische filosofie. Anders gezegd: alles wat kwalitatief is bestaat niet. Kleur bestaat niet, emoties bestaan niet, bewustzijn bestaat niet, vrije wil bestaat niet en zeker God bestaat niet. Allemaal producten van hersenactiviteit. Hoe dat precies werkt, is nog niet bekend maar dat zullen we, zo stellen de materialisten, vast wel ontdekken.

De gevolgen van deze denkwijze zijn ingrijpend en reiken ver. Soms erg zichtbaar zoals de voorpagina van het Amerikaanse weekblad Time van 4 augustus 1966 waar de vraag stond: ‘Is God dead?’  Het vraagteken verdween al snel en werd een uitroepteken!

Christenen werden in het Westen steeds meer gezien als mensen die in het verleden leven. Wie gelooft er nu in God? Alleen wat we kunnen meten bestaat! We hebben God nooit gezien dus die bestaat niet. We hebben nog nooit iemand gezien die uit de dood is teruggekeerd. Dus dood is dood. We hebben ook nog nooit een ziel of bewustzijn gezien of gemeten, dus die bestaan ook niet. Je geest is een product van je hersenen dus als je hersenen dood zijn, is het leven over en daarna is er niets. Dit heeft in heel veel kerken en ook bij heel veel gelovigen zijn weerslag gehad. Er ontstond angst voor de dood. ANGST met hoofdletters. Angst ook onder filosofen en theologen maar ook onder gelovigen. Zo is ook de bucketlist, de lijst met dingen die je beslist in je leven gezien of gedaan moet hebben, ontstaan. Immers dood is dood. Nu moet het gebeuren, later bestaat niet. Je moet alles uit je leven halen. Voor veel gelovigen betekende dit naast angst voor de dood, de nadruk op persoonlijke verlossing, de overtuiging dat vrije wil niet bestaat omdat alles is voorbestemd en de onzekerheid of je wel gered zou worden.

De boodschap van de opstanding, dat de dood overwonnen is en geen angst meer hoeft aan te jagen, raakt op de achtergrond.

Er zijn ook andere gevolgen. Wanneer er alleen materie bestaat dan wordt materie belangrijk. Dingen worden belangrijk. Een mooiere auto hebben dan een ander. Verzamelwoede ontstaat, hebzucht, meer, meer, meer. Geld wordt belangrijker en belangrijker. Het belang van mensen wordt niet afgewogen aan wat ze voor anderen doen maar aan het vermogen dat ze hebben. Wie staan er in de Quote500? Dit alles leidt tot een ongezond individualisme.

Ook de gevolgen voor de sturing van bedrijven en de aansturing van medewerkers zijn groot. Winst is belangrijk, alles wat er gebeurd moet rendement hebben. Ook wat medewerkers doen, moet beheerst worden. Strakke functieomschrijvingen, tijdregistratie, eindeloze rapportages. Kijk wat er gebeurt in de zorg en het onderwijs. Vastlegging lijkt belangrijker te zijn dan het daadwerkelijk uitvoeren van de primaire taak.

Aansturing van medewerkers gebeurt op basis van wat heet ‘command and control’ ofwel de baas zegt wat je moet doen en controleert daarop.

Systemen worden belangrijk, zo wordt alles beheerst. Een uitdrukking die hier uit voort komt: ‘computer says no’, de computer zegt nee. Er staat een grappig filmpje hierover op YouTube. Zo krijgen we alles en iedereen in een gewenst patroon. Je zou kunnen zeggen dat eigen initiatief en eigen interpretatie ongewenst is.

Herkenbaar?
Een voorbeeld uit mijn eigen ervaring. Ik was ooit verantwoordelijk voor het grootste deel van de uitvoerende en administratieve processen van een bank. Bij elkaar duizenden processen. Ieder jaar moesten die allemaal gecontroleerd worden. Er moest vastgesteld worden of ze goed beschreven waren en volgens die beschrijving verliepen. ‘In-control’ heet dat. Eens per jaar moest ik tekenen, omdat ik uiteindelijk voor al die processen verantwoordelijk was, dat ze ‘in-control’ waren. Als later zou blijken dat dit niet het geval was, was ik hoofdelijk aansprakelijk. Vaak werd me gevraagd of ik alles ‘in de hand’ had. Een typisch voorbeeld van ‘command and control’ denken. Mijn standaard antwoord was nee. Ik kon en wilde niet duizenden mensen ‘in de hand’ hebben. Het kan niet omdat mensen een vrije wil hebben. Niet willen omdat je jezelf dan een macht toekent die helemaal niet bestaat.

Materialistisch denken ontkent de vrije wil en denkt dat alles beheersbaar is. Sterker nog: dat is het grote streven.

Dit denken maakt verdrietig. Het heeft er ook toegeleid dat veel mensen met de kerk ook het geloof hebben toegekeerd. Gelukkig is dit niet het einde. In toenemende mate wordt deze ontkenning van alles wat er feitelijk toe doet in het leven meer in meer in twijfel getrokken. Het volgende artikel in deze serie gaat hierover. Jezus overwint!