De afgelopen periode werd ik in een cursus, een preek en in een boek geconfronteerd met een oud Bijbelverhaal: Abraham moet Izaäk offeren. Een bizar verhaal. Wat moet je daar nu mee? Waarom staat dit in de Bijbel?
Het verhaal staat in Genesis 22. Abraham hoort van God dat hij Izaäk moet offeren. Zonder iets tegen Sara, zijn vrouw, te zeggen neemt hij Izaäk mee. Na 3 dagen reizen komen ze in Moria. Abraham bouwt op een berg een altaar, legt Izaäk er op en pakt zijn mes om hem te slachten. Dan grijpt God in en zorgt voor een ram. Dat wordt geofferd. Einde verhaal.
Dit verhaal heeft veel, vaak heftige, reacties gekregen. Theologen, filosofen en ook Hebreeën geven commentaar. Hegel noemt het verhaal moreel kwaad. Luther stelt dat geloof gehoorzamen is. Op Gods bevel je zoon offeren is ultieme gehoorzaamheid. Kant heeft dezelfde definitie van geloof maar zegt als God iets lijkt te gebieden dat tegengesteld is aan morele wetten dan is het illusie en niet God. Hij noemt Abraham een moordenaar.
Ds. Jaap Overduin zei enige jaren geleden in een preek over dit verhaal: “Als God je vraagt om kwaad te doen, moet je nee zeggen”. Kierkegaard stelt dat geloof geen gehoorzaamheid is maar moed. Dat is de overgave om te geloven dat geven aan God zal betekenen dat het opnieuw aan je gegeven kan worden. Hebreeën stelt over Abraham in 11:18: ‘Hij heeft overwogen, dat God bij machte was hem zelfs uit de doden op te wekken.’
Staat hier nu een reden bij waarom dit in de Bijbel staat? Waar blijkt de liefde van God dan uit? Ik heb het volgende overwogen: kinderoffers waren in die tijd heel gewoon. Met name van de oudste zoon. In de bijbel worden kinderoffers, veelal aan Moloch, meermalen genoemd. Ook buiten de Bijbel worden kinderoffers beschreven bijvoorbeeld in de Ilias van Homerus. Iphigenia de dochter van Agamemnon wordt geofferd aan Artemis om een gunstige wind richting Troje te krijgen.
Mogelijk was het voor Abraham vanzelfsprekend om zijn zoon te offeren. Zo goed kende hij God immers nog niet. Was het een regel of gewoonte om dit soort offers aan de goden te brengen? Was dit de ultieme manier om de godheid te laten doen wat jij wilt? Op het laatste moment grijpt God in om een afschuwelijke daad te voorkomen en laat gelijktijdig zien geen kinderoffers te willen. Zijn liefde voor mensen is direct duidelijk. Dit soort regels en gewoontes wenst Hij niet.
Ook Jezus laat keer op keer zien zich te verzetten wanneer regels, gewoontes of macht mensen vermorzelen. Jezus zegt te doen wat zijn Vader hem laat zien. Jezus kiest in navolging van zijn Vader voor mensen. Zijn liefde wordt zichtbaar zelfs ten koste van hemzelf. Jezus roept op om zijn weg te volgen. Nu wordt de christelijke ethiek duidelijk: kiezen voor mensen en niet voor systemen. Zelfs met zo’n bizar verhaal als aanleiding.