•••

Het is mijn goede gewoonte geworden om een agenda bij te houden. Niet om afspraken in te plannen, maar om in te reflecteren. Ik noteer wekelijks waar ik mee te maken kreeg. Ik houd bij welke dingen ik leerde terwijl ik leefde. En elke maand leg ik de stukjes bij elkaar, dan kijk ik terug en vooruit. In het verleden stelde ik doelen, maar dat werkte niet goed voor mij. In plaats daarvan merkte ik dat er, door bewust stil te staan bij mijn leven, een richting zichtbaar wordt die ik kan volgen. Aan het begin van een nieuw jaar kies ik, passend bij die richting, een thema. Zo ook na het bizarre 2020, waarin het leven weer eens bewees dat controle een illusie is en verandering de enige constante. Ik koos voor 2021 het thema: amor fati.

Deze term komt van Friedrich Nietzsche. Ik kende hem van ‘God is dood en wij hebben hem omgebracht’. Dat was vooral een constatering. Religie bracht stabiliteit aan de maatschappij. En met het doden van God begaf de wereld zich volgens Nietzsche op wankel terrein. Want als God dood is, wie of wat wordt dan onze richting? Wat nieuw was voor mij was de gekozen toewijding van Nietzsche aan ‘amor fati’ (latijn voor ‘liefde voor het lot’). Hij schreef: “Mijn definitie voor grootheid bij de mens is amor fati: dat je van niets wil dat het anders is, niet vóór je, niet achter je, in alle eeuwigheid niet. Het onvermijdelijke niet enkel verdragen, nog minder verdoezelen… maar ervan houden.”

Deze radicale uitspraak intrigeerde mij. Het is een levenshouding die in lijn is met wat ik aan het ontdekken was in mijn leven. Maar het is ook een levenshouding die sterk in strijd is met alles wat wij hebben geleerd te doen. In geloof leren we te strijden voor wat waar en goed is. In de maatschappij leren we te vechten voor onze rechten en die van anderen. We leren knokken voor resultaat, we leren doelen stellen en zorgen dat je ze haalt. Schouders eronder. Niet lullen, maar poetsen. Het lijkt de enige logische keuze. Tot we weer eens ervaren dat controle een illusie is, verandering de enige constante, en dat die verandering komt via verlies en verwarring. Je moet er iets mee, met de rauwe randen in het leven die zich niet laten overwinnen door strijd.

De opdracht van Jezus kwam boven borrelen: ‘Heb je vijanden lief’. Wat als je ‘vijanden’ meer zijn dan alleen mensen? Wat als lichamelijke gebreken tot je vijand worden? Of je financiële armoede? Wat als je gevoel van falen of van onzekerheid je grootste vijand is? Wat als corona je vijand werd? Of de overheid, omdat zij keuzes maakte die leidden tot je beperkte bewegingsvrijheid of zelfs het faillissement van je eigen zaak? Wat als somberheid of angst, of de eindeloze maalstroom van gedachten, tot je vijand werd? Als ik het zo bekijk is de lijst van mijn vijanden lang. Ik maak het kleiner en kijk gewoon alleen naar vandaag: de donkere lucht buiten, de herrie van de hogedrukspuit bij de buren, de gespannen bui van mijn partner, mijn lusteloosheid en vermoeidheid, de lengte van mijn to-do lijst, ga zo maar door. Genoeg kleine vijanden om te haten, elke dag.

Ik denk dat Nietzsche en Jezus ongemerkt op hetzelfde wezen. Amor fati, heb zelfs je vijanden lief. Zo herken je ware grootheid, ware goedheid, in een mens. In dat geval is onze centrale keuze: Bieden we weerstand tegen alles wat in onze ogen verkeerd zou zijn, een ‘vijand’ als het ware? Of openen we onze ogen en ons hart voor wat is, openen we onze armen zelfs voor dat wat lelijk lijkt in ons leven, en kiezen we in alle omstandigheden voor liefde? Het is een keuze tussen oorlog en vrede. Het is een keuze tussen duisternis met duisternis bestrijden, of moedig stapje voor stapje met onze kleine lantaarn op weg gaan richting de plekken waar het aardedonker is. Want als we dat doen, daar ben ik van overtuigd, dan zal de duisternis daar niet langer donker zijn.

Het concept ‘God’ is misschien dood, want de mens heeft hem omgebracht. Maar Zijn naam is nog steeds IK BEN. En door ‘amor fati’, door te houden van alles WAT IS, leren we IK BEN overal te vinden. Op de meest onwaarschijnlijke plekken, waar je dacht dat niets kon groeien, daar is God. “Want ik ben verzekerd, dat noch dood noch leven, noch engelen noch machten, noch heden noch toekomst, noch krachten, noch hoogte noch diepte, noch enig ander schepsel ons zal kunnen scheiden van de liefde Gods …” (Romeinen 8:38-39). Toen het jaar 2020 me achterliet met een gevoel van desillusie, van kale takken en lege handen, dreef dat besef mij ertoe om te kiezen voor ‘amor fati’. Enkel de keuze lief te hebben, wat er ook op mijn pad komt. ‘Amor fati’ en je vindt God overal.